Ayaqlarda şişkinlik nədir və hansı hallarda müşahidə olunur?
Ayaqlarda şişkinlik nədir və hansı hallarda müşahidə olunur?
Ayaqlarda şişkinlik – əksər insanlarda xüsusilə günün ikinci yarısında və ya axşam saatlarında ortaya çıxan, həm estetik, həm də funksional narahatlığa səbəb olan vəziyyətdir. Bu hal adətən alt ətrafların yumşaq toxumalarında maye toplanması nəticəsində baş verir. Şişkinlik bəzən sadə yorğunluqdan qaynaqlansa da, bir çox hallarda ciddi tibbi problemlərin ilkin əlaməti ola bilər. Ayaqlarda şişkinlik bədənin digər nahiyələrinə də təsir edə bilər, lakin bu simptomun məhz ayaqlarda müşahidə olunması, yerli qan dövranının və ya limfa axınının pozulması ilə əlaqədardır. Əgər bu hal təkrarlanırsa və ya digər simptomlarla müşayiət olunursa, həkim müayinəsi mütləqdir.
Varikoz – ayaqlarda şişkinlik yaradan ən geniş yayılmış damar problemi
Varikoz xəstəliyi damar divarlarının zəifləməsi və venoz qanın normal axınının pozulması ilə xarakterizə olunur. Bu zaman qanın bir hissəsi geri qayıdır və nəticədə damarlarda durğunluq yaranır. Ən ilk mərhələlərdə ayaqlarda şişkinlik, ağırlıq hissi və gecə qıcolmaları müşahidə olunur. Bu əlamətlər günün sonunda güclənir, səhər isə zəifləyir. Xəstəlik inkişaf etdikcə venalar üzə çıxır, dərialtı damarlar genişlənir və düyünlər yaranır. Əgər bu mərhələdə müdaxilə olunmazsa, ayaqlarda şişkinlik xronik hal alır, trofiki yaralar və tromb əmələ gəlməsi kimi ağırlaşmalarla nəticələnə bilər. Bu səbəbdən, damar həkimləri tərəfindən erkən müayinə və uyğun müalicə çox önəmlidir.
Limfostaz – limfa axınının pozulması nəticəsində ayaqlarda şişkinlik
Limfostaz – limfa sistemində axının zəifləməsi və ya tam dayanması ilə müşahidə olunan ciddi bir pozğunluqdur. Bu zaman limfa mayesi toxumalarda toplanaraq ayaqlarda şişkinlik yaradır. Limfostaz adətən birtərəfli olur, lakin irəliləmiş hallarda iki ayaqda da müşahidə oluna bilər. Xəstələrdə ayağın ölçüsündə artım, dərinin qalınlaşması, ağrı və bəzən də xora əmələ gəlməsi mümkündür. Əgər müalicə aparılmırsa, şişkinlik getdikcə artır və ayaq “filayaqlıq” adlandırılan deformasiya ilə nəticələnə bilər. Ayaqlarda şişkinlik limfostazın ilk əlamətidir və vaxtında tədbir görülməzsə, bu proses geriyə dönməz hal ala bilər. Müalicəyə limfodrenaj masajları, fizioterapiya və kompressiya corabları daxildir.
Ürək, böyrək və qaraciyər xəstəlikləri fonunda ayaqlarda şişkinlik
Daxili orqanların – xüsusilə ürək, böyrək və qaraciyərin funksional pozğunluqları da ayaqlarda şişkinlik üçün mühüm səbəblərdəndir. Ürək çatışmazlığı zamanı qan dövranı zəifləyir və venoz qanın qayıdışı pozulur. Bu da mayenin toxumalarda toplanmasına səbəb olur. Ürək mənşəli ödem adətən hər iki ayaqda eyni vaxtda yaranır, xüsusilə də axşama yaxın artır. Böyrək pozğunluqları zamanı isə ayaqlarda şişkinlik səhər saatlarında daha aydın olur və üz, göz altı, qollar kimi digər nahiyələrdə də şişkinlik müşahidə edilə bilər. Qaraciyər xəstəliklərində isə zülal çatışmazlığı və qanın tərkibindəki dəyişikliklər nəticəsində ödemlər əmələ gəlir. Bu halların hər birində ayaqlarda şişkinlik kompleks yanaşma və əsas xəstəliyin hədəf alınması ilə müalicə olunmalıdır.
Həyat tərzi və gündəlik vərdişlər ayaqlarda şişkinlik yarada bilər
Hər zaman ayaqlarda şişkinlik bir xəstəliklə əlaqəli olmaya da bilər. Bəzən insanın öz həyat tərzi, oturaq iş rejimi, azhərəkətli yaşam və düzgün olmayan vərdişlər də şişkinlik yaradır. Gün ərzində çoxlu miqdarda maye qəbul edilməsi, uzun müddət eyni vəziyyətdə oturmaq, ayaqları bir-birinin üstünə aşıraraq oturmaq, dar və hündürdaban ayaqqabılar geyinmək bu amillərə aiddir. Bu tip ayaqlarda şişkinliklər adətən gün sonunda yaranır və istirahətdən sonra keçir. Bu zaman həyat tərzinin dəyişdirilməsi, düzgün ayaqqabı seçimi, mütəmadi fiziki aktivlik və qidalanmaya diqqət şişkinliyin qarşısını almağa kömək edə bilər.
Diaqnostika və səbəbin dəqiq təyini vacibdir
Əgər ayaqlarda şişkinlik mütəmadi olaraq müşahidə olunursa və istirahətə baxmayaraq keçmirsə, bu, həkimə müraciət üçün ciddi siqnaldır. Damar mənşəli problemlərdə ilk addım olaraq doppler müayinəsi aparılır – bu metod venaların strukturu və funksiyasını qiymətləndirməyə imkan verir. Əlavə olaraq qan analizləri, sidik müayinəsi, ürək və böyrək ultrasəsi kimi metodlardan istifadə olunur. Yalnız səbəb dəqiq müəyyən olunduqdan sonra ayaqlarda şişkinlik üçün effektiv və məqsədyönlü müalicə planı hazırlanır. Bu, həm ağırlaşmaların qarşısını almaq, həm də simptomların tezliklə aradan qalxmasını təmin etmək üçün əsasdır.
Müalicə və qabaqlayıcı tədbirlər
Ayaqlarda şişkinlik səbəbləri müxtəlif olduğundan müalicə də fərqli olur. Varikoz zamanı ilkin mərhələlərdə dərman preparatları (flebotoniklər), varikoz əleyhinə corablar və fizioterapiya prosedurları təyin olunur. Daha ciddi hallarda isə skleroterapiya, kriolazer və ya lazer əməliyyatı kimi invaziv metodlar tətbiq olunur. Limfostaz müalicəsində limfodrenaj terapiyası, xüsusi bintləmə texnikaları və bəzən antibiotiklərdən istifadə edilir. Ürək və böyrək xəstəliklərində əsas xəstəlik müalicə olunmadan ayaqlarda şişkinlik aradan qalxmır. Profilaktika üçün isə duzlu yeməklərdən uzaq durmaq, gün ərzində ayaqları qaldıraraq istirahət etmək, ayaq masajları və aktiv həyat tərzi tövsiyə olunur. Yalnız bu üsullarla ayaqlarda şişkinlik problemi ilə effektiv şəkildə mübarizə aparmaq mümkündür.
