Varikoz
Varikoz (türk dilində “varis”) – aşağı ətraf damarlarının ən çox rast gəlinən xəstəliklərindən sayılır. Patologiya ayaqlarda venaların genişlənməsi, damar divarının nazilməsi, düyünlərin yaranması ilə xarakterizə edilir.
Varikozun yaranma mexanizminin əsasında venaların qapaq aparatının çatışmazlığı dayanır. Venalar – qanı toxumalardan ürəyə qovan damarlardır. Arteriyalar isə əksinə, qanı ürəkdən toxumalara daşıyır. Arteriyalardan fərqli olaraq, venaların əzələ toxuması zəif inkişaf etmişdir. Onlar qanın geriyə qayıtmasının qarşısını alan qapaqlara malikdir.
Normada qapaqlar qanın ürəyə doğru axınını təmin edir. Varikoz xəstəliyində isə qapaqlar zədələnir və ya ümumiyyətlə olmur. Bununla əlaqədar qan venalarda toplanmağa başlayır.
Başqa sözlə desək, damar genişlənməsi qapaq çatışmazlığı səbəbindən qan axınının pozulması nəticəsində yaranır. Qan zədələnmiş nahiyədən aşağıda yığılaraq, vena qapaqlarının dartılmasına gətirib çıxarır. Nəticədə dəri altında mavi-yaşıl və ya göy zolaqlar, qırmızı damarlar əmələ gəlir. Onlar bir çox hallarda qıvrım və şişkin formada olur.
Damar genişlənməsi adətən ayaqlarda, xüsusən aşağı hissələrdə baş verir. Əsasən 30-60 yaşlı insanlarda müşahidə olunur. Xəstəlik tədricən formalaşsa da sonradan sürətlə proqressivləşir.
Patologiyaya kişilərlə müqayisədə qadınlarda daha çox rast gəlinir. Flebologiya sahəsində aparılan müxtəlif tədqiqatların nəticələrinə görə 18 yaşdan yuxarı qadınların 30-40%-i məhz bu xəstəlikdən əziyyət çəkir.
Varikoz nədən yaranır?
Ayaqlardakı damar genişlənməsi qadınların əksəriyyətində hamiləlik dövründə inkişaf edə və ya kəskinləşə bilər. Belə hallar böyüməkdə olan uşaqlığın çanaq nahiyəsi və aşağı ətraf venalarına təzyiqi, qanın ümumi miqdarının artması və hormonal fonun dəyişməsi ilə bağlıdır.
Həmçinin irsi meyllik, artıq çəki, ayaqüstü və ya oturaq iş damarların genişlənməsinə gətirib çıxarır. Ayaqlardakı səthi venalar patoloji dəyişikliyə daha çox uğrayır. Bu da onların baldır əzələlərində, dizaltı nahiyədə və budun yuxarı hissəsində spesifik quruluşları – əyrilikləri ilə izah olunur.
Varikoz və onun əlamətləri
İlkin mərhələlərdə xəstələri adətən ayaqda kapilyar damarlar narahat edir. Onlar sadəcə görünüşün pozulması səbəbindən həkimə müraciət edirlər. Çünki başlanğıcda genişlənmiş kapilyarlar ağrı və şişkinlik törətmir. Pasiyentlər yalnız estetik problemlərdən və yaranmış komplekslərdən şikayətlənirlər.
Xəstəliyin proqressivləşməsi dəri səthindən qabaran bir və ya bir neçə varikoz düyünlərlə özünü büruzə verir. Onlara əsasən baldır və budun daxili səthində rast gəlinir. Uzun müddət ayaq üstə qaldıqda aşağı ətraflarda ağırlıq, yorğunluq, baldırda ağrı hissi meydana çıxır. Gecə saatlarında ayaqlarda qıcolmalar yaranır.
Varikozun digər əlaməti günün sonunda ayaqların şişməsidir. Aşağı ətrafları bir qədər hündürə qaldırıb, uzandıqda bu narahatlıq keçib gedir. Səhər saatlarında şişkinliyə ümumiyyətlə təsadüf edilmir. Gecə yuxusundan sonra ayaqlardakı şişin azalması və ya tamamən itməsi varikozun xarakterik əlamətlərindən sayılır.
Varikoz müalicə olunmazsa, nə baş verər?
Müalicə gecikdirildikdə varikoz inkişaf edərək, növbəti mərhələlərə keçə bilər. Ayaqda damar partlaması qansızmalarla müşayiət olunur. Çünki varikoz damarların divarları zəif olduğundan qan damar daxilindən ətraf toxumalara sızır. Yüngül travmalar ayaqların göyərməsi ilə nəticələnir.
Vaxtında müalicə aparılmadıqda xəstəlik zamanla ağır forma alır. Tünd-göy rəngli, qıvrılmış dərialtı venalar dəri üzərindən qabarmağa başlayır. Bu əlamətlər ayaqlarda kəskin ağrı və ödemlə müşayiət edilir.
Sadalanan simptomlara tədricən dəridə baş verən dəyişikliklər də qoşulur. Damar genişlənməsinin baş verdiyi nahiyədə əvvəlcə dəri örtüyü quruyur, tündləşir. Onun üzərində tünd-qəhvəyi ləkələr əmələ gəlir. Gecikmiş mərhələlərdə trofiki pozğunluqlar: çətin sağalan yaralar – ekzema, hətta xoraların formalaşması mümkündür.
Bu ağırlaşmaların baş verməməsi üçün cüzi narahatlıqlar yarandıqda həkim-fleboloqa müraciət etmək lazımdır.